Haydar Rifat

Türk çevirmen, avukat ve yayıncı.

1887’de İstanbul Fatih’te doğdu. Darüşşafaka Lisesi’nden mezun olduktan sonra yüksek öğrenimine Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu ve İstanbul Hukuk Fakültesi’nde devam etti. Alman ve Fransız aydınlanmacıların eserleri üzerine yoğun okumalar gerçekleştirdi. Genç yaşından itibaren sosyalizme ilgi duydu. 1910 yılında ilk çevirisini yayımlandı. Çevirmenlik ve avukatlık mesleğini birlikte yuruttu. Nemrut Mustafa’nın Divan-i Harbi’nde İttihatçıların vekilliğini üstlenerek adını bir avukat olarak duyurdu. Atatürk’ün kabinesinde Adalet Bakanı olarak görev yürüten, üniversite arkadaşı Mahmut Esat Bozkurt’a dair şikayetlerini içinde hakaretler bulunan bir dille 3 mektup halinde Atatürk’e gönderdi. Mahmut Esat Bozkurt’un kendisine açtığı hakaret davası sonucunda 3 yıl mahkûm edildi.

Daha önceden hiç çevrilmemiş onlarca eseri Türkçeye kazandırdı. Marx’ın Das Kapital eserini ilk kez Türkçeye cevirdi. Lenin, Engels, Gustav, Balzac, Tolstoy, Dostoyevski ve Makyavel çevirileri defalarca yeniden basıldı. Ömrü boyunca 69 çevirisi, 9 hukuk kitabı yayımlandı. Son günlerinde aşırı kilosu sebebi ile ciddi sağlık sıkıntıları çekmesine rağmen çeviriyi bırakmadı. Yakın arkadaşı Ahmet Ağaoğlu’nun oğlu Samet Ağaoğlu anılarında kendisinden şu şekilde bahsetti:

“Bu, bütün hayatı tezatlar, iniş çıkışlar içinde geçmiş insan, ondan başka aynı yaratılışta pek az kimsenin cesaret edebileceği, hayır, hatta düşünebileceği bir işe koyuldu, dünya fikir aleminin yüze yakın eserini, yalan, yanlış, eksik, fakat korkunç bir inatla yatağında oturarak Türkçeye cevirdi.”