Mahmut Esat Bozkurt

Mora’dan Ege’ye göçen Hacımahmutoğulları ailesinin bir ferdi olarak Kuşadası’nda doğmuştur. Babası yörenin eşraflarından Hasan Bey; dayısı ise ilginç karakteri ve maceraları ile tanınmış, Abdülhamit istibdadına karşı muhalefeti sebebi ile defalarca sürgün edilmiş “Sarıklı Jöntürk” lâkabı ile meşhur olan Ubeydullah Efendi’dir.

İlköğrenimine Kuşadası’nda başlamış, sonrasında İzmir’de tamamlamıştır. İzmir İdadîsi’nde lise eğitimini aldıktan sonra dayısının daveti üzerine İstanbul’a taşınmış ve Darülfünun’da (Bugünkü İstanbul Üniversitesi) Hukuk Fakültesi’ne kaydolmuştur. Yazın hayatına burada okuduğu yıllarda başlayan Mahmut Esat, düzenli olarak İttihat Gazetesi’nde makaleler kaleme almıştır. Lisans eğitimini üstün başarı ile tamamladıktan sonra yine dayısı Ubeydullah Efendi’nin desteği ile İsviçre’ye giderek Fribourg Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydolarak yeniden lisans eğitimine başlamıştır. Bu yıllarda “Kıta Avrupası Hukuku” ve sosyal yaşamı hakkında detaylı gözlemler yapabilme şansına erişen Mahmut Esat, Medeni Hukuk ve Uluslararası Hukuk üzerine yoğunlaşmış, ileri derecede Fransızca, Almanca ve İngilizce öğrenmiştir.

Lisans eğitimini tamamladıktan sonra “Du Regime des Capitulations Ottomanes” – leur Caractare juridipue d’apres I’histoire et les textes- ( Osmanlı Kapitülasyonları Rejimi) başlıklı tezi ile doktor unvanını kazanmıştır.

Avrupa’da eğitim gören ve yaşayan pek çok Jöntürk ile sürekli temas halinde bulunan ve İttihat Terakki üyesi olan Mahmut Esat, I.Dünya Savaşı’nın bitiminde işgal kuvvetlerinin Anadolu’yu işgal etmesi üzerine Milli Mücadele’ye katılmak üzere yakın dostu ve sıra arkadaşı Şükrü Saraçoğlu ile birlikte vatan topraklarına dönmüştür. Ege yöresine ve örgütlenme yöntemlerine hakim olan Bozkurt, Kuşadası civarında önce propaganda ve örgütlenme çalışmalarında bulunmuş, sonrasında buradaki müfrezelerin komutanlığını üstlenmiştir. Parlak kariyeri, üstün eğitimi ve güçlü yazıları ile Mustafa Kemal’in dikkatini çeken Mahmut Esat, Milli Mücadele sırasında propaganda faaliyetlerinde önde gelen bir isim olmuştur.

Meclis’in kurulmasının ardından Gazi Birinci Meclis’te İzmir Mebusu seçilmiş, Birinci Meclis içerisinde yer alan en genç isimlerden biri olarak tarihe geçmiştir. İki yıl sonra henüz otuz yaşındayken Gazi Hazretleri tarafından İktisat Vekilliği görevine (Ekonomi Bakanı) bundan iki yıl sonra da Adalet Vekilliği görevine getirilmiştir. Altı yıl boyunca sürdürdüğü Adalet Bakanlığı görevi boyunca yeni devletin hukukunun ve yargı sisteminin tabiri caiz ise kurucu babası olmuştur. Teşkilat-ı Esasiye’yi hazırlayan komisyonda yer alan Mahmut Esat, Adalet Bakanlığı görevi sırasında, Medeni Kanun, Türk Ceza Kanunu, Kabotaj Kanunu, Türk Hukuk Muhakemeleri Usulü Kanunu gibi temel kanunları yürürlüğe sokmuş, Ankara Hukuk Fakültesi, İstanbul İnkılap Enstitüsü gibi kurumları açtırmış, “Cumhuriyet Savcılığı” kurumunun fikir ve isim babalığını üstlenmiş, pek çok hukuki kurumun temelinin atılmasında kilit isim olarak yer almıştır.

Hem Cumhuriyet tarihinde hem de dünya hukuk tarihinde önemli bir yere sahip olan Bozkurt-Lotus Davası’nda Türkiye Cumhuriyeti’ni Lahey Uluslararası Adalet Divanı’nında temsil etmiş, kapitülasyon devrinin tarihin karanlığını gömüldüğünü ispatlarcasına bir savunma hazırlamış ve davadan muzaffer ayrılmıştır. Bu hukuki zafer üzerine kendisine çok sevdiği Gazi Hazretleri tarafından Bozkurt soyadı verilmiştir. Yaşadığı süre boyunca Atatürk’ün yakın çalışma arkadaşlarından biri olmuş ve daima fikrine danışılmıştır. Yine Atatürk tarafından Cumhuriyet’in istikbali olan parlak zihinlere Ankara ve İstanbul’da İnkılap dersleri vermesi üzerine görevlendirilmiş, uzun yıllar burada verdiği dersler nice kalabalıklar tarafından dinlenmiştir. Hukukçuluğunun yanında kuramcılığı ve düşünür yönü ile de tanınan Mahmut Esat, Kemalizm’i kuramsallaştıran ve doktrinleştiren isimler arasında en önde gelmektedir.

Üniversite yıllarında başlayan yazarlık hayatına hiç ara vermeden ömrünün son dakikasına kadar devam eden Mahmut Esat, sosyal politikalarla yakından ilgilenmiş, yetim ve fakir çocukların topluma kazandırılması hakkında yazdığı “Yürekler Acısı” makalesini yazdığı sırada masası, kağıdı, kalemi ve mürekkebi başında kalp krizi geçirerek ebediyete göç etmiştir.